آشنایی با تاریخچه کشور ارمنستان 2024

 باکشور ارمنستان (Armenia) با مساحت ۲۹۸۰۰ کیلو متر مربع در بخش جنوب غربی منطقه قفقاز و با فاصله اندکی از جنوب شرقی دریای سیاه و در میان کشورهای ایران، آذربایجان و گرجستان قرار دارد. ارمنستان از جنوب با ایران، از غرب با ترکیه، از شمال با گرجستان و از شرق با آذربایجان مرز مشترک دارد. کشور ارمنستان یک سرزمین کوهستانی و مرتفع است که در بخش شمالی فلات ایران، بخش غربی فلات ارمنستان و بخش جنوبی رشته کوه‌های قفقاز قرار دارد. اگر قصد سفر به این کشور دارید با مقاله آشنایی با تاریخچه کشور ارمنستان همراه شوید.

نام‌های ارمنستان در گذر تاریخ

نام قدیم و بومی کشور ارمنستان در زبان ارمنی «هایک» می‌باشد. در قرون وسطی با اضافه کردن پسوند فارسی «ستان» به معنای سرزمین، نام این کشور به هایستان تغییر کرد. واژه هایک از نام بنیان‌گذار ملت ارمنی گرفته شده است. هایک نتیجه (فرزند نوه) حضرت نوح بوده و بر اساس نوشته موسس خوناتسی (تاریخ نویس ارمنی)، هایک یک مرد چهارشانه و قوی هیکل بود که نمی‌توانسته ظلم و ستم بل (پادشاه بابل) را تحمل کند. پس از تولد فرزندش آرامانیاک به همراه خانواده به سرزمین آیراراد که در بخش شمالی بابل بود عزیمت کرد و به آبادانی آن سرزمین پرداخت. پس از آن به سمت شمال غرب رفت و به فلاتی رسید که دشت‌های آن را «هایکاشن» نامگذاری کرد. این سرزمین بعدها تبدیل به کشور ارمنستان کنونی گردید. به طور کلی تاریخ ارمنستان به پنج دوره مهم تقسیم می‌شود که عبارتند از:

• دوران پیشاتاریخ: پیشاتاریخ تا تشکیل دودمان یرواندونی ادامه داشت.
• دوران باستان: که از زمان تشکیل دودمان یرواندونی تا اعلام مسیحیت به عنوان دین رسمی در ارمنستان دوام داشت.
• سده‌‌های میانه: از زمان تشکیل دودمان باگراتونی تا اوایل سده پانزدهم میلادی را می‌گویند.
• عصر جدید:  از زمانی که ارمنستان جزء خاک ایران بود تا زمانی که به شوروی پیوست.
• عصر مدرن: از وقتی ارمنستان به شوروی ملحق شد تا زمانی که به جمهوری تبدیل گردید.

دوران پیشاتاریخ ارمنستان

عصر حجر یا عصر سنگ که صد هزار سال ادامه داشت، بخش مهمی از دوران پیشاتاریخ ارمنستان می‌باشد. نظریه‌ای مبنی بر اینکه بخش فلات کنونی ارمنستان در زمان پیشاتاریخ خالی از سکنه بوده با پیدا شدن آثار و ابزار مربوط به انسان‌های عصر هجر به طور کلی رد شد. ابزارهای ساخت دست انسان که در حوالی کوه‌های آرتنی، آرگونی و تپه هاراوا به دست آمده در شناخت این دوره تاریخی بسیار مؤثر بود. از اسناد تاریخی این کشور می‌توان چنین استنباط که فلات ارمنستان در زمره مناطق قدیمی مسکونی قرار داشته است. دوره پیشاتاریخ ارمنستان به طور کلی به سه بخش تقسیم می‌شود که عبارتند از پارینه سنگی، میان سنگی و عصر سنگ.

هنر کاربرد سنگ و ساخت ابزارهای سنگی در اواخر دوره پیشاتاریخ به حد کمال خود رسید. به طوری انسان‌های آن زمان با استفاده از تبرهای دسته سنگی به ساخت وسایل نقلیه مانند ارابه و قایق روی آوردند. دامپروری و کشاورزی پیشرفت چشمگیری کرده بود و خانه‌ها نسبت به قبل از استحکام بیشتری برخوردار شدند. در این میان حکومت مصر، سومریان و اکد در بین النهرین (میان رودان) شکل گرفت. فرهنگ شهرنشینی کم کم به کشور ارمنستان راه یافت و تأثیر فراوانی را در این کشور گذاشت.

دوران باستان در ارمنستان

دودمان اروندی در دوران باستان بیش از ۳۷۰ سال بر سرزمین هایک (ارمنستان) حکومت کردند. مؤسس دودمان اروندی شخصی به نام یرواند یکم ساکاواکیاتس بود که اولین پادشاه اروندی شناخته می‌شود. همچنین آخرین پادشاه این دودمان آنتیوخوس چهارم کوماژن بوده است. شاهان یرواندی ارمنی سنت‌های قدیمی این سرزمین را زنده نگاه داشتند. آنها همچنین از طایفه هخامنشی محسوب می‌شدند زیرا اولین پادشاه این دودمان یعنی یرواند یکم با دختر پادشاه ایران یعنی رودوگون (اردشیر سوم) ازدواج کرد. پس از این که سلسله هخامنشی از بین رفت، یرواند دوم که در جنگ گوگمل حضور داشت خود را به عنوان پادشاه معرفی کرد. در این میان یکی از سرداران ارمنی به نام میهران در شمال غربی ارمنستان دولت مستقل تشکیل داد که به آن ارمنستان کوچک می‌گفتند.

جالب است بدانید مردم کشور گرجستان، ارمنیان را «سُمخِبی» و کشور ارمنستان را «سُمخِتی» می‌نامند. کشورهای دیگر از جمله کشورهای اروپای غربی ارمنیان و کشور ارمنستان را با نام «آرمن» یاد می‌کنند. برخی از اسامی استفاده شده برای این کشور عبارتند از: آرمِنیا، آرمانی، آرمینا، ارمنستان، آرمِنین، اِرمنستان، آرامان، آرمینیان، آدمیانین، آرمِنیر، اِرمَنی و اَرمنی.

دوران «مفرغ» در کشور ارمنستان به سال‌های هزاره دوم و سوم پیش از میلاد می‌گویند. دوران مفرغ در ارمنستان به سه مرحله تقسیم می‌شود: مرحله قدیم (هزاره سوم) – نوپا (سده‌های ۲۴-۲۰) و پیشرفته (سده‌های ۱۳-۱۰) پیش از میلاد. در دوران مفرغ اوضاع نیروهای تولیدی اجتماعی پیشرفت قابل توجهی پیدا کرد به طوری که گاو آهن برای نخستین بار در کشاورزی استفاده شد. بهره‌گیری از امکانات برای آبیاری زمین‌های زراعتی بهبود یافت. پرورش حیوانات مختلف مانند اسب در زمره دامپروری قرار گرفت. مشاغل و حرفه‌ها تخصصی‌تر شدند و علاوه بر سنگ‌تراشی و سفالگری، فلز کاری پا به عرصه وجود گذاشت.

دوران سده‌های میانی (قرون وسطی) در ارمنستان

در سال‌های نخست سده یازدهم میلادی واژه ارمنستان سلجوقی برای این کشور به کار میرفت. دلیل آن هم این بود که این کشور از شرق و غرب مورد حجوم حکومت‌های سلجوقیان و امپراتوری بیزانس قرار داشت. هنگامی که امپراتوری بیزانس متوجه نفوذ حکومت سلجوقیان از سمت غرب ارمنستان شد، درصدد آن برآمد تا با فتح ارمنستان و تصاحب بر آن سبب ایجاد نیروی عظیم نظامی در آسیای صغیر (آسیای کوچک) شود و بتواند مانع حملات آتی سلجوقیان گردد.

درگذشت ناگهانی گاکیک یکم پادشاه وقت ارمنستان و عدم تعیین جانشین وی از قبل، سبب شد تا میان پسرانش (سمبات سوم و آشوت چهارم) برای تصاحب قدرت اختلاف صورت گیرد. در این زمان آشوبی کشور را فرا گرفت و مردم ارمنستان دو دسته شدند. هر دسته از یک مدعی برای تاج و تخت پیروی می‌کردند. این اوضاع تا مدتی ادامه داشت تا در نهایت هریک از پسران شاه قبلی متحمل تلفات سنگینی شدند. سرانجام دو برادر با یکدیگر صلح کردند و قلمرو مستقل باگراتونی میان آنها تقسیم شد.

قوم مغول در سال ۱۲۳۶ میلادی توسط لشکر قدرتمندی به سمت سرزمین قفقاز جنوبی و کشور ارمنستان به راه افتاد. این لشکر عظیم که گفته می‌شود بیش از سی هزار نفر مرد جنگی بود، در دشت مغان به گروه‌های مجزا تقسیم و به کشورهای گرجستان و ارمنستان حمله‌ور شدند. یکی از این گروه‌ها استان سیونیک (تنها استان ارمنستان که هم مرز با ایران است) را اشغال می‌کند و ایشخان اُربلیان (حاکم استان سیونیک) را مجبور می‌سازد که از قوم مغول اطاعت کند. حمله مغول خسارات بسیاری را به این کشور متحمل کرد. خیلی از شهرها و روستاهای ارمنستان خالی از سکنه شد. در سال ۱۲۵۹ میلادی مردم گرجستان و ارمنستان به رهبری داویت (پادشاه گرجستان) متحد می‌شوند و چندین حمله به قوم مغول می‌کنند و سرانجام موفق می‌شوند بخشی از قوم مغول را نابود کنند.

دوران عصر جدید در ارمنستان:

در ادامه مقاله آشنایی با تاریخچه کشور ارمنستان، دوران عصر جدید را در این کشور بررسی می‌کنیم. کشور ارمنستان (۱۵۰۸ تا ۱۷۲۲ میلادی) تحت سلطه دودمان صفویه بود که لقب آن ارمنستان صفویان بود. همچنین این کشور در سال‌های (۱۷۳۶ تا ۱۷۹۶ میلادی) تحت اشغال دودمان افشاریان بود که به آن ارمنستان افشاریان می‌گفتند. در نهایت این کشور در سال‌های (۱۷۸۵ تا ۱۸۲۸ میلادی) تحت سلطه قاجاریان قرار گرفت که ملقب به ارمنستان قاجاریان شد.

در این دوران میان عثمانیان و صفویان بر سر بازپسگیری کشور ارمنستان جنگی در می‌گیرد. این جنگ از سال ۱۶۰۲ تا ۱۶۲۰ میلادی به طول می‌انجامد. در ابتدا عثمانیان موفق شدند بخش‌های شرقی ارمنستان را تصرف کنند و رفته رفته صفویان در مقابل عثمانیان عقب‌نشینی کردند. در نهایت سال ۱۶۲۰ میلادی با پیمان صلحی که میان آن دو بسته شد، پایان جنگ اعلام گردید.

کشور ارمنستان از سال ۱۸۲۸ تا ۱۹۱۷ تحت سلطه دولت روسیه بود. در آن دوران این کشور ملقب به ارمنستان روسیه یا ارمنستان شرقی بود. ارمنستان در اوایل سده نوزدهم میلادی پس از اینکه تحت اشغال عثمانیان بود و چند تکه شده بود در سال ۱۸۰۴ میلادی محل جنگی بزرگ میان دولت قاجار و روسیه شد. در این جنگ که تا سال ۱۸۱۳ ادامه پیدا کرد سپاهیان تزار توانستند شکست سختی را به لشکریان عباس میرزا در نزدیکی رود ارس وارد نمایند.

دوران مدرن ارمنستان:

در دوران مُدرن کشور ارمنستان که از سال ۱۹۹۰ میلادی تا به امروز ادامه دارد، رخدادهای بسیار مهمی را برای این کشور به همراه داشته است. جنگ قره باغ در دوران مدرن ارمنستان از فوریه ۱۹۸۸ تا مارس ۱۹۹۴ در ناحیه قره‌باغ (جنوب غربی ارمنستان) ادامه پیدا کرد. این جنگ میان جمهوری آذربایجان و کشور ارمنستان رخ داد. هر یک از طرفین سعی داشتند مناطق بومی خود را از کشور دیگر بستانند. این جنگ در طول شش سال بیش از ۳۵ هزار کشته و ۸۰۰ هزار زخمی به جای گذاشت.

همزمان با این جنگ فعالیت‌های متعددی برای برقرای صلح شکل گرفت؛ اما هیچکدام سرانجامی نداشت. در ۲۴ دسامبر ۱۹۹۴ میلادی بعد از اعلام آتش‌بس، شورای عالی قره باغ، روبرت کوچاریان را به عنوان نخستین رئیس‌ جمهور قره باغ انتخاب نمود. در این مطلب به آشنایی با تاریخچه کشور ارمنستان پرداختیم.  پیشنهاد می‌کنیم حتماً از مقاله جذاب قوانین اقامت ارمنستان دیدن نمایید.